Każda forma pieniądza pełni trzy podstawowe funkcje: jest środkiem wymiany, magazynem wartości i jednostką rozliczeniową. Podobnie jak wiele innych aspektów naszego życia, pieniądz ewoluował na przestrzeni wieków – począwszy od prymitywnego handlu wymiennego opartego na “żywym inwentarzu”, aż po obecny “kod komputerowy” w postaci kryptowalut.
Handel wymienny – pierwsza forma pieniądza
Pieniądz może być zdefiniowany jako środek wymiany. Co ciekawe, najnowsze badania sugerują, że koncepcja pieniądza pojawiła się dopiero po wynalezieniu długu. W początkowych etapach rozwoju ludzkiej cywilizacji, stosowano formę barteru, w której ludzie wymieniali się przedmiotami, którym przypisywali równą wartość.
W najwcześniejszych epokach cywilizacji społeczeństwa denominowały pieniądze w inwentarzu, takim jak krowy, kozy i wielbłądy. Następnie wszystko, od muszli kauri po sól, było szeroko stosowane jako forma pieniędzy, zanim ostatecznie ustąpiły miejsca bardziej powszechnie znanej formie – monetom wykonanym z metali szlachetnych.
Monety – pierwsza rewolucja pieniądza
Trudność w handlu wymiennym spowodowała, że powstały monety z metali szlachetnych. W rezultacie około 700 roku p.n.e. zaczęto bić pierwsze monety. Ciekawostką jest, że najstarsze archeologiczne dowody na istnienie tych monet pochodzą z niewielkiego miasteczka o nazwie Lidia, co nadal stanowi historyczny rekord jako najstarsze ślady pierwszych monet na świecie.
Później, wraz z podbojem Lidii przez Persów, zaczęli bić monety i stamtąd zaczęła rosnąć ekspansja monet na świecie. Grecy, Rzymianie i Chińczycy przyłączyli się do rewolucji. Te wczesne monety były zwykle wykonane z metali szlachetnych. Lidyjczycy wybijali swoje monety w złocie i srebrze o wadze od około 4 gramów do 60 gramów. Wszystko to w zależności od jakości materiału, stopu i wielkości wybitej monety.
Monety szybko stały się bardzo pożądanym środkiem wymiany. To znacznie uprościło proces kupowania i odłożyło na bok pewne niesprawiedliwości, które miały miejsce w handlu wymiennym.
Pochodzenie współczesnego pieniądza
Chociaż koncepcja banków sięga samych początków pieniądza z czasów Mezopotamii (udzielano pożyczek z odsetkami), to szczególnie w średniowieczu odegrały one fundamentalną rolę w ewolucji pieniądza wraz z wynalezieniem papieru.
Pierwsze banknoty, które zachowały się jako dowody, pojawiły się w Szwecji w 1661 roku (w XVII wieku). Były to dzieło kantora Johana Palmstrucha, który wprowadził je jako formę “potwierdzenia” dla osób deponujących złoto lub inne cenne kruszce w Banku Sztokholmskim, który założył.
To właśnie tutaj narodziła się koncepcja pieniądza papierowego zabezpieczonego złotem. Oznaczało to, że ciężkie i trudne do podzielenia złote monety były przechowywane w bezpiecznych sejfach w zamian za dokumenty, które świadczyły coś w rodzaju: “Ten dokument jest równoznaczny z pewną ilością złota przechowywanego w banku X”.
Stopniowo bankierzy zrozumieli, że niewielu ludzi przychodziło odebrać swoje fizyczne złoto. Ludzie poczuli się komfortowo, ufając bankierom i korzystając z dokumentów jako formy płatności. W tej sytuacji bankierzy zaczęli udzielać pożyczek innym osobom, otrzymując w zamian odsetki.
Wszystko rosło w siłę, aż do śmierci króla Karola X Gustawa w 1660 r., kiedy rząd postanowił wybić nowe sztabki miedzi o mniejszej czystości. Deponenci gromadzili się, by wycofać swoje najlepsze miedziane kruszce, ale ponieważ Palmstruch pożyczył je, nie mogli. Z tego powodu w 1661 r. pomysłowy Palmstruch postanowił rozłączyć emisję „banknotów” z depozytami w taki sposób, że jedynym gwarantem banknotów był sam bank. Te banknoty to Kreditivsedlar i potajemnie reprezentują narodziny pieniądza fiducjarnego (popartego jedynie wiarą lub zaufaniem).
Palmstruch nie spodziewał się, że te pieniądze wywołają w Szwecji nowe zjawisko: inflację. Po burzliwym okresie kryzysu gospodarczego w 1667 r. nadszedł czas, kiedy bank, nie mogąc wywiązać się ze zobowiązań wynikających z Kreditivsedlar, zbankrutował. Palmstruch został początkowo skazany na śmierć, ale później został ułaskawiony i trafił do więzienia.
Powstanie Banków Centralnych
Szwedzki parlament dostrzegł potęgę banku i postanowił założyć pierwszy w historii bank centralny: Szwedzki Bank Majątkowy w 1668 r., z wyłącznością na emisję banknotów. Instytucja ta po latach zmieniła nazwę na Centralny Bank Szwecji, który w 2018 roku obchodził 350-letnią historię jako najstarszy na świecie. Dopiero 26 lat później, w 1694 roku, został utworzony Bank Anglii, bank centralny, który służył jako model dla większości banków centralnych na świecie.
Oznacza to, że tworzenie pieniądza papierowego zostało sprywatyzowane i zinstytucjonalizowane w rządach, co uniemożliwiło emitowanie pieniądza jakiejkolwiek osobie. Tylko bank centralny danego kraju miałby możliwość emitowania ważnych pieniędzy, naprawdę dbając o to, by istniało złoto, na którym oparto banknoty. Banki centralne również nie mogły długo dotrzymać tej obietnicy.
Standard Złota
Jeszcze do niedawna banknoty były zabezpieczone złotem, które było znane jako standard złota, co oznacza, że każda emisja pieniędzy dokonywana przez władze kraju musiała być zabezpieczona określoną ilością złota. Trwało to do 1971r., kiedy Stany Zjednoczone oficjalnie wycofały tę obietnicę, przestając używać złota jako zabezpieczenia waluty.
Chociaż są tacy, którzy uważają, że euro lub dolary są zabezpieczone złotem, tak nie jest. Pieniądze, jakie znamy dzisiaj, nie są niczym poparte, są emitowane przez bank centralny danego kraju, który ze swojej pozycji władzy określa, że są to pieniądze, z których ludzie powinni korzystać.
Pieniądz fiducjarny – FIAT
Obecnie pieniądz fiducjarny (np. złotówka, euro, dolar) — emitowany przez rząd prawny środek płatniczy — reprezentuje najbardziej dominującą formę pieniądza. Dla wielu papierowe banknoty i monety są jedyną formą, jaką kiedykolwiek znali. Waluta FIAT zastąpiła złoto i pieniądz towarowy. Papierowy pieniądz fiducjarny pochodzi z Chin (XI wiek), do Europy dotarł dopiero w XVII wieku.
Obecnie na całym świecie używanych jest ponad 150 walut, a 70% wartości pieniężnej na świecie jest denominowane w dolarach amerykańskich, euro, funtach brytyjskich, jenach japońskich i juanach chińskich.
Poza tradycyjną wymianą gotówki, transakcje przy użyciu FIAT odbywają się przez pośrednika – system bankowy, instytucje finansowe, czy aplikacje są niezbędne, aby wykonać transakcje. Gdy używamy karty, potrzebujemy firmy zewnętrznej jak VISA, aby dokonać transakcji lub zapłacić za towary i usługi. W takich przypadkach mówimy o scentralizowanych finansach.
Banki centralne wielu krajów zaczęły emitować pieniądze bez kontroli i mamy do czynienia z pierwszymi problemami zaostrzonej dewaluacji siły nabywczej. Nawet sam dolar, standardowa waluta, mierzy się z tą rzeczywistością. Do tego stopnia, że 100 dolarów w 1956 roku byłaby równowartością 956 dolarów dzisiaj.
Ten problem, wraz z innymi niezdrowymi praktykami w ekonomii, doprowadził nas do kryzysów gospodarczych, takich jak ten z 2008 roku. Biorąc pod uwagę tę rzeczywistość, potrzebny był nowy rodzaj pieniądza, który nie będzie kontrolowany przez rządy i banki centralne. Nikt by nie pomyślał, że to się spełni w 2009 roku wraz z uruchomieniem nowej ewolucji pieniądza i powstaniem takich podmiotów, jak giełdy kryptowalutowe.
Kupuj ulubione tokeny na Kanga Exchange