Każda forma pieniądza pełni trzy podstawowe funkcje: jest środkiem wymiany, magazynem wartości i jednostką rozliczeniową. Podobnie jak wiele innych aspektów naszego życia, pieniądz ewoluował na przestrzeni wieków – począwszy od prymitywnego handlu wymiennego opartego na “żywym inwentarzu”, aż po obecny “kod komputerowy” w postaci kryptowalut.
Handel wymienny – pierwsza forma pieniądza
Pieniądz może być zdefiniowany jako środek wymiany. Co ciekawe, najnowsze badania sugerują, że koncepcja pieniądza pojawiła się dopiero po wynalezieniu długu. W początkowych etapach rozwoju ludzkiej cywilizacji, stosowano formę barteru, w której ludzie wymieniali się przedmiotami, którym przypisywali równą wartość.
W najwcześniejszych epokach cywilizacji, społeczeństwa denominowały pieniądze w inwentarzu, takim jak krowy, kozy i wielbłądy. Następnie wszystko, co przedstawiało jakąś wartość, od muszli kauri po sól, było szeroko stosowane jako forma pieniędzy, zanim ostatecznie ustąpiły one miejsca bardziej powszechnie znanej formie – monetom wykonanym z metali szlachetnych.
Monety – pierwsza rewolucja pieniądza
Trudność wymiany barterowej doprowadziła do powstania monet wykonanych z metali szlachetnych. W rezultacie około 700 roku p.n.e. powstały pierwsze monety. Ciekawostką jest, że najstarsze monety wykonane były z elektrum (stopu złota i srebra, naturalnie występującego w niektórych rzekach Azji Mniejszej) i miały owalny kształt. Najstarsze dowody archeologiczne dotyczące pierwszych na świecie monet, można znaleźć w niewielkim miasteczku Lydia (dzisiejsza Turcja).
Później, wraz z podbojem Lidii przez Persów, zaczęli oni bić monety na większą skalę, rozpoczynając w ten sposób ekspansję monet na świecie. Do rewolucji przyłączyli się Grecy, Rzymianie i Chińczycy. Te wczesne monety wykonane były zwykle z metali szlachetnych. W późniejszym okresie również Lidyjczycy zaczęli wybijać swoje monety ze złota i srebra, o masie od 4 gramów do około 60 gramów. Wszystko zależało od jakości materiału, stopu metalu i wielkości wybitej monety.
Nowe monety szybko stały się bardzo pożądanym środkiem wymiany. To znacznie uprościło proces zakupu i pozwoliło wyeliminować niesprawiedliwe nierówności, do których dochodziło w handlu wymiennym.
Pochodzenie współczesnego pieniądza
Koncepcja banków sięga samych początków pieniądza w czasach Mezopotamii (udzielano pożyczek na procent). W średniowieczu odegrały one zasadniczą rolę w ewolucji pieniądza, wraz z wynalezieniem papieru.
Pierwsza udokumentowana emisja banknotów przez bank centralny została podjęta w Szwecji w 1661 roku (XVII wiek) za pośrednictwem handlarza pieniędzmi Johana Palmstrucha, który wydawał je jako „kwity potwierdzające” tym, którzy deponowali złoto lub inne metale szlachetne, w założonym przez niego Stockholms Banco.
To właśnie tutaj narodziła się koncepcja pieniądza papierowego zabezpieczonego złotem. Oznaczało to, że ciężkie i trudne do podzielenia złote monety, były przechowywane są w dobrze zabezpieczonych sejfach w zamian za dokumenty zawierające informację w rodzaju: „Ten dokument jest odpowiednikiem takiej ilości złota w banku X”.
Wszystko rozwijało się doskonale, aż do śmierci króla Karola X Gustawa w 1660 roku, kiedy to rząd podjął decyzję o wybijaniu nowych sztabek miedzianych o mniejszej czystości. Deponenci postanowili wówczas wycofać swoje najlepsze sztabki miedzi, ale nie mogli tego zrobić, ponieważ Palmstruch je pożyczył. Z tego powodu w 1661 roku pomysłowy Palmstruch postanowił oddzielić emisję „banknotów” od depozytów w taki sposób, że jedynym ich gwarantem był sam bank. Te banknoty znane są jako Kreditivsedlar. W ten oto mało przejrzysty sposób, niejako potajemnie, narodziły się pieniądze fiducjarne (poparte jedynie wiarą lub zaufaniem).
Palmstruch nie spodziewał się, że te pieniądze wywołają w Szwecji nowe zjawisko: inflację. Po burzliwym okresie kryzysu gospodarczego w 1667 roku przyszedł czas, gdy bank nie mogąc wywiązać się ze swoich zobowiązań wynikających z Kreditivsedlar, zbankrutował. Palmstruch został początkowo skazany na śmierć, ale później został ułaskawiony i osadzony w więzieniu.
Powstanie Banków Centralnych
Szwedzki parlament dostrzegł jednak siłę bankowości i w 1668 roku podjął decyzję o utworzeniu pierwszego w historii banku centralnego: Sveriges Riksbank, posiadającego wyłączne prawa do emisji banknotów.
Po latach nazwę instytucji zmieniono na Riksens Ständers Bank. W 2018 roku obchodziła ona 350-lecie bycia najstarszym bankiem na świecie. Dopiero 26 lat później, w 1694 roku, został utworzony Bank Anglii – bank centralny, który służył jako model dla większości banków centralnych na całym świecie.
Przyjęcie tego modelu oznaczało, że tworzenie pieniądza papierowego zostało sprywatyzowane i zinstytucjonalizowane w rządach, uniemożliwiając komukolwiek emisję pieniędzy. Tylko bank centralny danego kraju miał możliwość emitowania ważnych pieniędzy, zapewniając by w rzeczywistości istniało złoto, na wartość którego zostały wystawione banknoty.
Standard Złota
Jeszcze do niedawna banknoty były zabezpieczone złotem, co było znane jako standard złota i oznaczało, że każda emisja pieniędzy dokonywana przez rząd danego kraju, musiała być zabezpieczona określoną ilością złota. Trwało to do 1971 roku, kiedy Stany Zjednoczone formalnie wycofały się z tej obietnicy, zaprzestając wykorzystywania złota jako zabezpieczenia waluty.
Chociaż są tacy, którzy uważają, że euro lub dolar mają zabezpieczenie w złocie, nie jest to prawdą. Pieniądze, jakie znamy dzisiaj, nie są poparte żadnym wartościowym aktywem; są emitowany przez bank centralny danego kraju, który na podstawie swojej pozycji władzy stwierdza, że są to pieniądze, z których ludzie powinni korzystać.
Pieniądz fiducjarny – FIAT
Obecnie pieniądz fiducjarny (np. złoty, euro, dolar) – emitowany przez rząd prawny środek płatniczy – stanowi najbardziej dominującą formę pieniądza. Dla wielu papierowe banknoty i monety to jedyne formy, jakie kiedykolwiek znali. Waluta fiat zastąpiła złoto i pieniądz towarowy. Papierowy pieniądz fiducjarny powstał w XI wieku w Chinach i dotarł do Europy dopiero w XVII wieku.
W 2024 roku, według ISO 4217, w 265 krajach na całym świecie używa się 168 walut, a 70% światowej wartości pieniężnej jest denominowane w dolarach amerykańskich, euro, funtach brytyjskich, jenach japońskich i chińskich juanach.
Oprócz tradycyjnej wymiany gotówki, transakcje z wykorzystaniem FIAT odbywają się za pośrednictwem pośrednika – do realizacji transakcji niezbędny jest system bankowy, instytucje finansowe lub aplikacje. Gdy używamy karty, potrzebujemy firmy zewnętrznej, takiej jak VISA, aby dokonać transakcji lub zapłacić za towary i usługi. W takich przypadkach mówimy o scentralizowanych finansach.
Banki centralne wielu krajów zaczęły emitować pieniądze bez kontroli i stajemy obecnie w obliczu pierwszych problemów związanych z pogłębiającą się dewaluacją siły nabywczej pieniądza. Nawet sam dolar, uniwersalna waluta światowa podlega tej rzeczywistości do tego stopnia, że 100 dolarów w 1956 r. byłoby równowartością 956 dolarów dzisiaj.
Ten problem, wraz z innymi niezdrowymi praktykami ekonomicznymi, doprowadził nas do kryzysów gospodarczych, takich jak ten z 2008 roku. W takim stanie rzeczy jedynym rozwiązaniem wydaje się nowa forma pieniądza, która nie byłaby kontrolowana przez rządy i banki centralne. Nikt nie spodziewał się, że spełni się to w 2009 roku wraz z pojawieniem się nowej formy pieniądza i wzrostem wartości kryptowalut.
Kupuj ulubione tokeny na Kanga Exchange
