Każda forma pieniądza pełni trzy podstawowe funkcje: jest środkiem wymiany, magazynem wartości i jednostką rozliczeniową. Podobnie jak wiele innych aspektów naszego życia, pieniądz ewoluował na przestrzeni wieków – począwszy od prymitywnego handlu wymiennego opartego na “żywym inwentarzu”, aż po obecny “kod komputerowy” w postaci kryptowalut.
Handel wymienny – pierwsza forma pieniądza
Pieniądz można zdefiniować jako środek wymiany. Interesujące jest to, że najnowsze badania sugerują, iż koncepcja pieniądza mogła pojawić się dopiero po wynalezieniu długu. W początkowych fazach rozwoju cywilizacji stosowano system barterowy, w ramach którego ludzie wymieniali się przedmiotami, przypisując im równą wartość.
W najwcześniejszych okresach społeczeństwa używały jako pieniądza różnych form inwentarza, takich jak krowy, kozy czy wielbłądy. Później, jako środek wymiany, wykorzystywano przedmioty o wartości symbolicznej, takie jak muszle kauri czy sól. Ostatecznie te formy zostały zastąpione bardziej rozpowszechnionymi monetami wykonanymi z metali szlachetnych.
Monety – pierwsza rewolucja pieniądza
Trudność wymiany barterowej doprowadziła do powstania monet wykonanych z metali szlachetnych. W rezultacie około 700 roku p.n.e. powstały pierwsze monety. Ciekawostką jest, że najstarsze monety wykonane były z elektrum (stopu złota i srebra, naturalnie występującego w niektórych rzekach Azji Mniejszej) i miały owalny kształt. Najstarsze dowody archeologiczne dotyczące pierwszych na świecie monet, można znaleźć w niewielkim miasteczku Lydia (dzisiejsza Turcja).
Później, wraz z podbojem Lidii przez Persów, zaczęli oni bić monety na większą skalę, rozpoczynając w ten sposób ekspansję monet na świecie. Do rewolucji przyłączyli się Grecy, Rzymianie i Chińczycy. Te wczesne monety wykonane były zwykle z metali szlachetnych. W późniejszym okresie również Lidyjczycy zaczęli wybijać swoje monety ze złota i srebra, o masie od 4 gramów do około 60 gramów. Wszystko zależało od jakości materiału, stopu metalu i wielkości wybitej monety.
Nowe monety szybko stały się bardzo pożądanym środkiem wymiany. To znacznie uprościło proces zakupu i pozwoliło wyeliminować niesprawiedliwe nierówności, do których dochodziło w handlu wymiennym.
Pochodzenie współczesnego pieniądza
Koncepcja banków sięga samych początków pieniądza w czasach Mezopotamii (udzielano pożyczek na procent). W średniowieczu odegrały one zasadniczą rolę w ewolucji pieniądza, wraz z wynalezieniem papieru.
Pierwsza udokumentowana emisja banknotów przez bank centralny została podjęta w Szwecji w 1661 roku (XVII wiek) za pośrednictwem handlarza pieniędzmi Johana Palmstrucha, który wydawał je jako „kwity potwierdzające” tym, którzy deponowali złoto lub inne metale szlachetne, w założonym przez niego Stockholms Banco.
To właśnie tutaj narodziła się koncepcja pieniądza papierowego zabezpieczonego złotem. Oznaczało to, że ciężkie i trudne do podzielenia złote monety, były przechowywane w dobrze zabezpieczonych sejfach w zamian za dokumenty zawierające informację w rodzaju: „Ten dokument jest odpowiednikiem takiej ilości złota w banku X”.
Wszystko rozwijało się pomyślnie do czasu śmierci króla Karola X Gustawa w 1660 roku, kiedy to rząd postanowił wybić nowe sztabki miedziane o niższej czystości. W odpowiedzi deponenci zaczęli wycofywać swoje cenne sztabki miedzi, ale napotkali problem, ponieważ były one pożyczone przez Palmstrucha. W 1661 roku, Palmstruch wpadł na pomysł oddzielenia emisji „banknotów” od depozytów, co oznaczało, że jedynym gwarantem tych papierów wartościowych był sam bank. W ten sposób powstały banknoty znane jako Kreditivsedlar. Tak oto, w sposób nie do końca przejrzysty, narodziły się pieniądze fiducjarne, oparte wyłącznie na zaufaniu.
Palmstruch nie przewidział, że te pieniądze wywołają w Szwecji nowe zjawisko – inflację. Po burzliwym okresie kryzysu gospodarczego w 1667 roku bank nie był w stanie wywiązać się ze zobowiązań wynikających z Kreditivsedlar i wkrótce zbankrutował. Palmstrucha początkowo skazano na śmierć, ale później został ułaskawiony i osadzony w więzieniu.
Powstanie Banków Centralnych
Szwedzki parlament dostrzegł jednak siłę bankowości i w 1668 roku podjął decyzję o utworzeniu pierwszego w historii banku centralnego: Sveriges Riksbank, posiadającego wyłączne prawa do emisji banknotów.
Po latach nazwę instytucji zmieniono na Riksens Ständers Bank. W 2018 roku obchodziła ona 350-lecie bycia najstarszym bankiem na świecie. Dopiero 26 lat później, w 1694 roku, został utworzony Bank Anglii – bank centralny, który służył jako model dla większości banków centralnych na całym świecie.
Przyjęcie tego modelu oznaczało, że emisja pieniądza papierowego została sprywatyzowana i zinstytucjonalizowana w ramach rządów, co uniemożliwiło innym podmiotom tworzenie własnych pieniędzy. Jedynie bank centralny danego kraju miał uprawnienia do emitowania oficjalnych pieniędzy, zapewniając, że każdy banknot był zabezpieczony rzeczywistym złotem, którego wartość odzwierciedlał.
Standard złota
Jeszcze do niedawna banknoty były zabezpieczone złotem, co było znane jako standard złota i oznaczało, że każda emisja pieniędzy dokonywana przez rząd danego kraju, musiała być zabezpieczona określoną ilością złota. Trwało to do 1971 roku, kiedy Stany Zjednoczone formalnie wycofały się z tej obietnicy, zaprzestając wykorzystywania złota jako zabezpieczenia waluty.
Chociaż są tacy, którzy uważają, że euro lub dolar mają zabezpieczenie w złocie, nie jest to prawdą. Pieniądze, jakie znamy dzisiaj, nie są poparte żadnym wartościowym aktywem; są emitowany przez bank centralny danego kraju, który na podstawie swojej pozycji władzy stwierdza, że są to pieniądze, z których ludzie powinni korzystać.
Pieniądz fiducjarny – FIAT
Obecnie pieniądz fiducjarny (np. złoty, euro, dolar) – emitowany przez rząd prawny środek płatniczy – stanowi najbardziej dominującą formę pieniądza. Dla wielu papierowe banknoty i monety to jedyne formy, jakie kiedykolwiek znali. Waluta fiat zastąpiła złoto i pieniądz towarowy. Papierowy pieniądz fiducjarny powstał w XI wieku w Chinach i dotarł do Europy dopiero w XVII wieku.
W 2024 roku, według ISO 4217, w 265 krajach na całym świecie używa się 168 walut, a 70% światowej wartości pieniężnej jest denominowane w dolarach amerykańskich, euro, funtach brytyjskich, jenach japońskich i chińskich juanach.
Oprócz tradycyjnej wymiany gotówki, transakcje z wykorzystaniem FIAT odbywają się za pośrednictwem pośrednika – do realizacji transakcji niezbędny jest system bankowy, instytucje finansowe lub aplikacje. Gdy używamy karty, potrzebujemy firmy zewnętrznej, takiej jak VISA, aby dokonać transakcji lub zapłacić za towary i usługi. W takich przypadkach mówimy o scentralizowanych finansach.
Banki centralne wielu krajów zaczęły emitować pieniądze bez kontroli i stajemy obecnie w obliczu pierwszych problemów związanych z pogłębiającą się dewaluacją siły nabywczej pieniądza. Nawet sam dolar, uniwersalna waluta światowa podlega tej rzeczywistości do tego stopnia, że 100 dolarów w 1956 r. byłoby równowartością 956 dolarów dzisiaj.
Ten problem, wraz z innymi niezdrowymi praktykami ekonomicznymi, doprowadził nas do kryzysów gospodarczych, takich jak ten z 2008 roku. W takim stanie rzeczy jedynym rozwiązaniem wydaje się nowa forma pieniądza, która nie byłaby kontrolowana przez rządy i banki centralne. Nikt nie spodziewał się, że spełni się to w 2009 roku wraz z pojawieniem się nowej formy pieniądza i wzrostem wartości kryptowalut.
Kupuj ulubione tokeny na Kanga Exchange
